Historia (i prehistoria) Gaudium
czyli 60-lecie chóralistyki uniwersyteckiej

Z pamiętnika pierwszych śpiewaków


Podczas spotkania z okazji jubileuszu 35-lecia Chóru Uniwersytetu Wrocławskiego Gaudium w listopadzie 2018 roku miało miejsce szczególne wydarzenie: pamiątkowe medale otrzymali czterej najstarsi stażem chórzyści, dla których wielka przygoda śpiewacza zaczęła się w 1958 roku, kiedy to na Uniwersytecie Wrocławskim powstał chór studencki. 60-lecie chóralistyki uniwersyteckiej, której wyróżnieni chórzyści są wieloletnimi uczestnikami i świadkami, jest okazją do przywołania i uporządkowania jej dziejów, a zwłaszcza czasów najwcześniejszych, opisanych w trudno dostępnych publikacjach i zachowanych w pamięci najdawniejszych śpiewaków.

Dzieje Gaudium od początku jego istnienia były solidnie dokumentowane w unikalnej Kronice prowadzonej przez Jerzego Semkowa do 2010 roku. Zawiera ona opis życia muzycznego (relacje z koncertów autorstwa wielu chórzystów, programy, listy występujących, recenzje, plakaty), a także sprawozdania z licznych wyjazdów, obozów śpiewaczych i spotkań, bogato ilustrowane zdjęciami. W latach 2011-2013 kontynuowała te działania Zofia Semków. Pod jej opieką znajduje się obecnie dziesięć tomów Kroniki, do której łatwo mogą sięgnąć wszyscy zainteresowani. Wraz z rozwojem nowych technik zapisywania i przetwarzania informacji rolę kroniki przejęła strona internetowa.

Początki chóralistyki uniwersyteckiej


Pierwsza inicjatywa powołania do życia na Uniwersytecie Wrocławskim chóru studenckiego miała miejsce w 1954 roku, ale ponad 100-osobowy zespół pod kierunkiem Tadeusza Woźniakowskiego nie przetrwał próby czasu, kolejne próby miały też charakter efemeryczny.
Dopiero wiosną 1958 roku pod kierunkiem Mieczysława Matuszczaka (1927-2001) powstał dobrze rokujący od początku Chór Uniwersytetu Wrocławskiego. Tworzyli go studenci Uniwersytetu i innych uczelni. Zgrany zespół entuzjastów pod kierunkiem pełnego zapału dyrygenta szybko się doskonalił i prócz uświetniania uroczystości uniwersyteckich z powodzeniem próbował swych sił w konfrontacji z innymi chórami. Już w 1960 roku zdobył drugie miejsce na Wrocławskim Festiwalu Kulturalnym Ziem Zachodnich i Północnych, a rok później trzecie miejsce na Festiwalu Kulturalnym Studenckich Zespołów Artystycznych w Gdańsku. Uczestnictwo w przeglądach i festiwalach chórów akademickich, poprzedzane surowymi przesłuchaniami przed przybywającą z zewnątrz komisją, przynosiło kolejne sukcesy: w 1961 i 1963 roku trzecie miejsce na Ogólnopolskim Festiwalu Chórów Studenckich w Gdańsku, w 1965 trzecie miejsce na Przeglądzie Chórów Akademickich w Warszawie i Gliwicach, a w 1967 czwarte miejsce na Ogólnopolskim Festiwalu Chórów Studenckich w Szczecinie. W tym samym roku zespół zdobył Lutnię im. Jerzego Libana – najwyższe trofeum na Dolnośląskim Święcie Pieśni – Legnica Cantat. Potwierdził w ten sposób swoje miejsce w czołówce chórów studenckich w Polsce; liczył wówczas 60-80 śpiewaków. W maju 1962 roku zespół wyjechał na tournée do Jugosławii (Macedonii) w ramach wymiany z chórem studenckim ze Skopje. Koncertował wówczas w Skopje, Ochrydzie i Tetovie (łącznie 4 koncerty). W 1964 we współpracy z Teatrem „Kalambur” brał udział w obchodach 20-lecia PRL w Warszawie, uczestnicząc w wielkim widowisku poetyckim Słowiańskie wesela (sł. Marian Grześczak, muz. Jerzy Pakulski, Andrzej Bień). W 1967 roku zespół wyjechał z koncertami do Holandii (też w ramach wymiany). Rok później chór uroczyście obchodził 10-lecie istnienia, opisane w broszurze okolicznościowej. Na koncercie jubileuszowym chór wystąpił z towarzyszeniem kameralnego zespołu smyczkowego, a dyrygował maestro Edmund Kajdasz (In virtute tua, Domine G.G.Gorczyckiego). W repertuarze Chóru Uniwersytetu Wrocławskiego bogato reprezentowana była dawna muzyka polska (Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomółka, Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Mikołaj Zieleński, Bartłomiej Pękiel) i obca (Jan Sebastin Bach, Claudio Monteverdi, Orlando di Lasso) oraz współczesne opracowania muzyki ludowej (suita Sobótkowe śpiewki Kazimierza Serockiego, kompozycje Józefa Wiechowicza, ambitne, o znacznym stopniu trudności Pieśni kurpiowskie Karola Szymanowskiego). Po jubileuszu 10-lecia radykalnie zmienił się skład zespołu – absolwenci uczelni podjęli pracę, często poza Wrocławiem, pozakładali rodziny. Pod kierunkiem M. Matuszczaka chór działał jeszcze do 1971 roku.
Następnie kierownictwo przejął Edmund Kajdasz, zmieniając nazwę zespołu na Akademicki Chór Uniwersytetu Wrocławskiego. Dzięki niekwestionowanemu autorytetowi i pozycji Kajdasza chór studencki uczestniczył w prestiżowym cyklu „Muzyka i architektura” oraz odbył dwie podróże zagraniczne: do Lipska w 1973 i do Berlina w 1975 roku. W roku akademickim 1976/77 obciążony licznymi obowiązkami Edmund Kajdasz powierzył prowadzenie chóru Waldemarowi Ciesielskiemu, a od stycznia 1978 zastąpił go Marek Zborowski.
Wobec poważnych braków w głosach męskich, grożących zaprzestaniem działalności, zadecydowano w 1979 o przekształceniu zespołu w chór żeński. Od kwietnia 1980 jego kierownictwo przejęła Barbara Zathey, odznaczona w 1988 roku Złotym Medalem Uniwersytetu Wrocławskiego. Żeński Chór Uniwersytetu Wrocławskiego przyjął w 1999 nazwę własną Canto Ardente. Intensywne próby i przychylność władz Uczelni, zwłaszcza opiekuna prof. Jana Jończyka, już w początkowym okresie pozwoliły zespołowi zająć trwałe miejsce w kulturze muzycznej nie tylko Uniwersytetu (udział w uroczystościach uczelnianych), ale też Wrocławia; sprzyjał temu w latach 80-ych kilkakrotny udział w Festiwalu Barbórkowym Chórów Studenckich oraz liczne koncerty środowiskowe. Pozycję tę umocniły nagrody na Ogólnopolskim Turnieju Chórów Legnica Cantat (1987, za najlepszy debiut), I miejsce w kategorii chórów żeńskich na ogólnopolskim Przeglądzie Chórów Studenckich „Academia Cantat” (1987), srebrny medal na przeglądzie regionalnym i złoty medal na Festiwalu Polskiej Pieśni Chóralnej w Katowicach (1988). Na urozmaicony repertuar chóru składały się przede wszystkim dzieła kompozytorów polskich – od XVII-wiecznych utworów religijnych i świeckich (m.in. Mikołaj Gomółka), poprzez muzykę romantyczną (Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Mieczysław Karłowicz) do współczesnej (m.in. Józefa Świdra, Andrzeja Koszewskiego, Jadwigi Szajna-Lewandowskiej, Lucjana Laprusa). Wielkim powodzeniem cieszyły się także opracowane przez prof. Tadeusza Zatheya na chór żeński standardy muzyki rozrywkowej i jazzowej.
Zespół koncertował wielokrotnie we współpracy z Kameralnym Chórem Męskim „Cantilena” prowadzonym przez Tadeusza Zatheya, brał też udział w wielkich wydarzeniach muzycznych takich jak widowisko Anioły Europy (2004) z okazji wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Wyjazdom zagranicznym sprzyjała wymiana międzyuczelniana: chór koncertował na Uniwersytecie w Leuven (Belgia 1986), na Litwie, zaproszony przez Instytut Pedagogiczny w Wilnie (1989), we Frankfurcie nad Menem (1991) w ramach współpracy z Uniwersytetem im.Goethego oraz w Perugii (1994) na Uniwersytecie dla Obcokrajowców. Wystapił także na Festiwalu Chóralnym Muzyki Religijnej w Piliscabai (Węgry 2000). Żeński Chór Uniwersytetu Wrocławskiego Canto Ardente zakończył działalność w kwietniu 2009 roku.

Powstanie chóru Gaudium


W 1983 roku Dział Młodzieżowy Uniwersytetu Wrocławskiego zaplanował obchody 25-lecia chóralistyki uniwersyteckiej. Z tej okazji zmobilizowali się weterani chóru z czasów M. Matuszczaka. Głównym animatorem spotkania po latach był Jerzy Semków i jego żona Milica. Wielu dawnych chórzystów utrzymywało ze sobą nieprzerwany kontakt, zadziałała „poczta pantoflowa”. Trzeba pamiętać, że w tych czasach jeszcze nie każdy chórzysta miał telefon, a o komórkowych i internecie nawet nie słyszano. Z entuzjazmem do tej inicjatywy podszedł też M. Matuszczak.
Pierwsze spotkanie po kilkunastu latach miało miejsce 15 maja 1983 roku. Grupa okazała się całkiem spora; w składzie ponad 30-osobowym udało się przygotować 5 utworów z dawnego programu. Uroczystość 25-lecia chóralistyki uniwersyteckiej odbyła się 15 listopada 1983 roku i zaraz potem dawni chórzyści uświadomili sobie, że na jubileuszu nie chcą poprzestać, że nadal chcą śpiewać i spotykać się w swoim gronie. Władze uczelni były przychylne, wyznaczono zespołowi miejsce na próby w Gmachu Głównym. Zaczęło się przygotowanie kolęd. Dla odróżnienia od działającego wówczas chóru żeńskiego należało wymyśleć nazwę.
Profesor Jerzy Łanowski, który był opiekunem zespołu w czasach studenckich i nadal mu sprzyjał, zaproponował nazwę Gaudium czyli radość. Tak więc zaczęła się historia nowego zespołu, do którego Mieczysław Matuszczak zaprosił kilku dawnych chórzystów z nieistniejącego już zespołu Wrocławscy Madrygaliści (1972-1980); dołączać też zaczęły dzieci śpiewaków, w końcu studenci. Chór stał się wielopokoleniowy i dzięki temu przez wiele lat unikał kłopotliwej rotacji właściwej chórom studenckim. Pełna integracja zespołu i jego w dużym stopniu rodzinny charakter wynikał z częstych wyjazdów szkoleniowych (Kuraszków, Mysłów), którym towarzyszyła niepowtarzalna atmosfera przyjaźni i wzajemnej sympatii. Repertuar chóru w początkowych latach nawiązywał do dawnego, wykonywanego w czasach studenckich, ale też wzbogacony został o coraz trudniejsze kompozycje autorów XX-wiecznych oraz o muzykę cerkiewną. Szczególne miejsce w repertuarze zajęły polskie pieśni historyczne wykonywane od maja 1986 roku do początku lat 90-ych, śpiewane w wielu miejscach na całym Dolnym Śląsku dzięki żywej współpracy z Dolnośląskim Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym (44 koncerty). Pierwszą nie do końca udaną próbą zmierzenia się z formą chóralno-orkiestrową było w 1990 roku wykonanie Mszy Igora Strawińskiego z towarzyszeniem zespołu instrumentów dętych (dyrygował M.Matuszczak) i Angelusa Wojciecha Kilara (dyrygował Marek Pijarowski). Pierwszym wyjazdem zagranicznym Gaudium była wyprawa do Włoch (Rzym, Monte Casino, maj 1989), gdzie zespół uczestniczył w obchodach 45-rocznicy bitwy. Kolejne zagraniczne trasy koncertowe prowadziły do Czechosłowacji (Tabor „Europa Cantat” 1990, Praga 1990) i do Niemiec (Dielheim1991). W 1992 roku chór przygotowywał się do dwu ważnych wydarzeń – do udziału w imprezie towarzyszącej festiwalowi Wratislavia Cantans („Stabat Mater” G. Rossiniego) oraz do pierwszego w swych dziejach udziału w zagranicznym konkursie i festiwalu chóralnym w Atenach.

Gaudium pod kierunkiem Alana Urbanka


Postępująca choroba serca powoli wykluczała Mieczysława Matuszczaka z tych zadań. Sytuację ratował na bieżąco śpiewający w zespole tenor – student dyrygentury chóralnej w Akademii Muzycznej – Alan Urbanek. W Atenach chór Gaudium wystąpił pod jego dyrekcją i zdobył srebrny medal. Zimą 1993 roku w związku z utrzymującą się niedyspozycją zdrowotną Mieczysława Matuszczaka obowiązki dyrygenta i kierownika artystycznego przejął Alan Urbanek (oficjalnie od 1.04.1993), wówczas już absolwent Akademii Muzycznej.
Podstawowym i nigdy nie lekceważonym zadaniem Gaudium jest udział w życiu uczelni – w inauguracjach roku akademickiego, w obchodzonym uroczyście 15 listopada Święcie Uniwersytetu, w podniosłych promocjach doktorów honoris causa. Chór Gaudium śpiewał m.in. dla Prezydenta RP na uchodźctwie Ryszarda Kaczorowskiego, Tadeusza Różewicza, Jana Nowaka – Jeziorańskiego, Władysława Bartoszewskiego, Romana Herzoga, Vaclava Havla i wielu wybitnych uczonych. Zespół uczestniczył w uroczystym otwarciu Oratorium Marianum (1997), brał udział w obchodach 300-lecia Uniwersytetu Wrocławskiego (2002). Uczelnia zapewnia zespołowi byt materialny, kolejne władze rektorskie, a także Dział Młodzieżowy i Dział Promocji z życzliwością odnoszą się do bieżacych potrzeb.

Muzyczne dokonania Gaudium prowadzonego przez Alana Urbanka można ująć najkrócej w kilku punktach.
1. Repertuar. Repertuar uległ znacznemu poszerzeniu zarówno jeśli chodzi o utwory a cappella jak i większe formy oratoryjno-kantatowe. Znalazły się w nim, obok kompozycji dawniejszych, utwory współczesnych twórców polskich, także wrocławskich (Józef Świder, Tadeusz Szeligowski, Romuald Twardowski, Andrzej Koszewski, Lucjan Laprus, Zofia Urbanyi-Krasnodębska, a także piosenki z „Kabaretu Starszych Panów”, współczesne aranżacje tradycyjnych kolęd) oraz obcych (B. Britten, M. Massotti Littel, R. Thompson, S. Barber, negro spiritual) Pierwszą większą formą oratoryjną było Requiem Luigi Cherubiniego wykonane dwukrotnie z towarzyszeniem Orkiestry Filharmonii Kaliskiej pod dyrekcją Mieczysława Gawrońskiego jesienią 1994 roku. W następnym roku wykonane zostało dzieło Harnasie Karola Szymanowskiego i dwie części Requiem Mozarta pod batutą Marka Pijarowskiego z udziałem solistów i orkiestry Filharmonii Wrocławskiej. Kolejne wielkie dzieła oratoryjne wykonywane przez Gaudium najczęściej pod batutą Alan Urbanka to m.in. Msza G-dur F.Schuberta (1997), Requiem Gabriela Faurée (2000), Stabat Mater Karola Szymanowskiego (2000), IX Symfonia L.van Beethovena, Requiem Mozarta (całość 2001), Stworzenie świata Józefa Haydna (2003), Missa pro Pace Wojciecha Kilara (3.04.2005). Wielokrotnie też Gaudium uczestniczyło w wykonaniach IX Symfonii L. van Beethovena pod batutą słynnych dyrygentów (Marek Pijarowski, Jacek Kaspszyk, Stanisław Gałoński, José Cura) Szczególnę znaczenie miało wykonanie dzieła Aleksandra Greczaninowa Liturgia domestica (pierwsze wykonanie 5.04.1998), powtarzane wielokrotnie i zwieńczone nagraniem płyty CD przez Koch International Poland (2000) z udziałem solistów z Petersburga. W repertuarze chóru znalazły się też kompozycje współczesne takie jak np. Misterium Krzyża Świętego Andrzeja Nikodemowicza (1999), Kantata o św. Jadwidze Patronce Porozumienia Mirosława Gąsieńca (2002), Pop - oratorium – Miłosierdzie Boże Zygmunta Małkowicza (2004), Dzwony Sergiusza Rachmaninowa (2006 – pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka), Liturgia Ormian polskich Stanisława Śmiełowskiego (2007), Magnificat Grażyny Pstrokońskiej-Nawratil (2009), Requiem dla mojego przyjaciela Zbigniewa Preisnera (2010). Wielkim powodzeniem wśród wykonawców i słuchaczy cieszyły się Nieszpory Ludźmierskie Jana Kantego Pawluśkiewicza (wielokrotnie wykonywane od 15.11.2004), czy Misa criolla Ariela Ramireza (pierwsze wykonanie 4.12.1998). Znaczna część zespołu wraz z innymi chórami wrocławskimi brała też udział w wielkich koncertach plenerowych takich jak m.in. Kongres Eucharystyczny i Statio Orbis w 1997 roku. Koncert Milenijny (23.06.2000) przyniósł efektowne wykonanie Carmina burana Carla Orffa na wrocławskim Rynku, a od wielkiego widowiska transmitowanego przez telewizję Anioły Europy z okazji wejścia Polski do Unii Europejskiej (30.04.2004) zaczęła się bliska współpraca z Piotrem Rubikiem. W 2005 roku ponad 60-osobowa reprezentacja Gaudium uczestniczyła na rynku w uroczystościach żałobnych po śmierci Jana Pawła II, a rok później w transmitowanych przez TVP obchodach 25-lecia wprowadzenia stanu wojennego z udziałem Prezydenta RP (2005). Z wielkim rozmachem przygotowane też było z udziałem Gaudium widowisko Księga Aniołów i Ludzi z okazji 10-lecia obecności w Unii Europejskiej (30.IV.2014). Nie mogło też zabraknąć Gaudium w licznych prezentacjach w ramach Europejskiej Stolicy Kultury (2016). Utrzymująca się nadal żywa współpraca z Piotrem Rubikiem spowodowała wyłonienie się z Gaudium grupy śpiewaków, którzy przygotowani przez Alana Urbanka występują jako Wrocławski Chór Akademicki i mogą się poszczycić licznymi koncertami w kraju i zagranicą. Koncerty i występy Gaudium liczone były skrupulatnie przez Jerzego i Zofię Semkowów do maja 2011 roku; zamykają się liczbą 584.


2. Nagrania. Długa historia Gaudium nakłada się na czas niebywałego postępu w możliwościach utrwalania muzyki. W szybkim tempie zespół przeszedł kolejne jego stadia: amatorskie nagrania z prób („z ręki”), nagrania radiowe najpierw dla Jana Miodka jako ilustracje do jego audycji telewizyjnych „Ojczyzna polszczyzna” (1988-1989), audycje radiowe, amatorskie nagrania filmowe i wreszcie profesjonalne nagrania studyjne. Efekty tych działań są bardzo bogate. Pełne zestawienie dyskografii: http://www.gaudium.uni.wroc.pl/naszeplytyp.php Szczególny powód do zadowolenia przyniosła wspomniana już płyta Liturgia domestica A. Greczaninowa, a także m.in. nagrania liturgii Ormian polskich, nagrania dla potrzeb Uniwersytetu Wrocławskiego, płyta DVD z Nieszporami Ludźmierskimi, płyta nagrana podczas koncertu w Belmont Abbey College w Karolinie Północnej (2002) oraz płyta wydana z okazji 30-lecia chóru Gaudium.

3. Nagrody i wyróżnienia. Spośród licznych nagród i wyróżnień za najbardziej prestiżowe uznać należy: Wrocławską Nagrodę Muzyczną (2001, "Gaudium" jest jedynym chórem akademickim wyróżnionym tą nagrodą), Złoty Medal Uniwersytetu Wrocławskiego (18.05.2008) i Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2018). Pozostałe ważniejsze trofea Gaudium to: srebrny medal na Międzynarodowym Festiwalu Chóralnym w Atenach (1992), brązowy dyplom na Międzynarodowym Konkursie Chóralnym w Budapeszcie (1995), wyróżnienie na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce (2002), srebrny medal na Międzynarodowym Konkursie Chóralnym w Prevezie (2003), pierwsze miejsce na Międzynarodowym Konkursie Chóralnym w Moskwie (2004), drugie miejsce na Międzynarodowym Festiwalu Chóralnym w Ohrydzie (Macedonia 2011), srebrny medal na Międzynarodowym Konkursie w Rimini (dyrygowała Marta Kierska-Witczak, 2015), pierwsze miejsce na Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce (2019).

4. Wyjazdy zagraniczne. Prócz wykazanych wyżej wyjazdów na zagraniczne konkursy Chór Uniwersytetu Wrocławskiego Gaudium odbywał też wielokrotnie zagraniczne trasy koncertowe uczestnicząc w festiwalach, często też w wymianie pomiędzy zaprzyjaźnionymi ośrodkami. Taki charakter miała powtórna wyprawa do Dielheim (1993), festiwal w Tours (1993), wyprawa do Finlandii – po drodze koncerty na Litwie i udział w Międzynarodowym Festiwalu Chóralnym w Petersburgu (2006) i kilkakrotne wyjazdy do Halle (od 2011). Najdalsze podróże miały miejsce w 2002 roku – do USA (Charlotte, w ramach współpracy miast partnerskich) i w 2017 – do Chin. Najdalej wysunięte na południe miejsca koncertów to Sycylia (2008) i Korfu (2018). Plakaty koncertów krajowych i zagranicznych, prócz zgromadzonych w Kronice, od jesieni 2007 roku znajdują się na stronie internetowej: http://www.gaudium.uni.wroc.pl/koncertyp.php.

W jubileuszowym roku swego istnienia Chór Uniwersytetu Wrocławskiego Gaudium jest zespołem zdecydowanie odmłodzonym, złożonym przede wszystkim ze studentów; od lat pojawiają się w nim także studenci zagraniczni. Osobowość dyrygenta, na którą składa się najwyższej klasy profesjonalizm, temperament i bezpośredniość, atrakcyjny program i różnorodne formy wspólnego spędzania czasu przyciągają młodzież dobrze przygotowaną, co pozwala realizować nowe, ambitne plany repertuarowe. Niezmiennie mobilizująco oddziałują także obozy śpiewacze, spotkania opłatkowe i coroczne uroczyste zakończenia sezonu artystycznego. Podtrzymaniu tradycji służą obchodzone do pięć lat jubileusze, gromadzące liczne grono dawnych chórzystów. Przeglądanie wyeksponowanych wówczas tomów Kroniki rodzi marzenie o jej dygitalizacji. Wyrasta ono nie tylko z sentymentów dawnych chórzystów. Zgromadzone w niej materiały szczegółowo dokumentują niebagatelny rozdział z życia społeczności uniwersyteckiej, życia muzycznego Wrocławia, a oprawa plastyczna oraz wiele relacji i opisów różnych wydarzeń ma niezaprzeczalny walor artystyczny.



Opracowała Milica Semków
Translate »